Wola Wyżna i Wola Niżna


Te dwie osady stanowiły kiedys jedną wieś. Dokument lokacyjny nadany przez biskupa przemyskiego 28 sierpnia 1454 roku mówi o wsi lokowanej na prawie niemieckim zwanej pierwotnie Wolą Iwanszową (Od imienia sołtysa Iwansza Wołocha). Od 1470 oficjalną nazwa była już Wola Jaśliska. W roku 1573, w górnej części osady wyodrębniła się na prawie wołoskim oddzielna wieś zwana Wolą Wyżną lub Węgierką (Węgierka to potok mający źródło na pobliskim Kamieniu). To co pozostało po Woli Jaśliskiej nazwano Wolą Niżną, którą to w 1543 roku biskup Tarło przeniósł na prawo wołoskie, aby ludnosć obu należacych do niego wsi miała te same prawa. Od tamtej pory zaczęły oficjalnie istnieć dwie oddzielne wsie.




Wola Wyżna

Historia:
Po wyodrębnieniu się wsi, utworzono w niej nowe sołectwo za przywilejem biskupa przemyskiego Piotra Gamrata. Sołtysem został Iwaśko Wołoch. W roku 1642 na osobistą prośbę Stefana Wolańskiego został potwierdzony przywilej dla Woli Wyżnej. Juz wówczas wieś ta tworzyła razem z Rudawką Jaśliską jeden potok w kluczu jaśliskim należącym do biskupstwa przemyskiego.
W latach osiemdziesiątych XIX wieku wieś zamieszkiwało blisko 320 osób, z czego jedynie około 10 mieszkańców nie było wyznania grekokatolickiego. W 1981 roku zbudowano tu drewnaną cerkiew pod wezwaniem św. Dymitra Męczennika. Rozebrano ją dopiero w 1964 roku. Zachowały sie do dziś jedynie jej fundamenty oraz część murów, które kiedyś otaczły tereny cerkwi i leżącego opodal cmentarza. Z kształtów pozostałości po fundamentach można wnioskować, że cerkiew miała trójdzielną budowę i była orientowana.
Podczas kampani zimowej (1914/1915) toczyły się w tych okolicach zacięte walki. Ofiary chowano na cmentarzu leśnym w pobliżu uroczyska Czernina. Przed druga wojną wieś liczyła ok 50 gospodarstw. W czasie wojny w poblizu wsi znajdowała się niemiecka strażnica. Po zakończeniu wojny mieszkańcy Woli Wyżnej zostali wysiedleni na ziemie zachodnie, północne i Ukrainę.

Dzisiaj:
Dziś w miejscu nieistniejącej już wsi znajduje się osiedle po PGR-owskie (w którym mieszka ok. 25 mieszkańców) oraz leśniczówka Rudawka. Warto zwrócić uwagę na przydrożny, kamienny krzyż z rzeźbą Chrystusa, wykonany przez nieznanego kamieniarza. Ok. 1km. na północ od PGR-u, na wschód od drogi znajdują się wspomniane wyżej ruiny cerkwi oraz kilka cmentarnych nagrobków z najstarszym, pochodzącym z 1882 roku. Kilkadziesiąt metrów na północ od słupka granicznego nr. 134/2 mozna odnaleźć trzy ziemne, zbiorowe mogiły z czasów kampanii zimowej. Ciężko je jednak zauważyć, gdyż znajduą się na zarośniętej polanie i brak jest jakichkolwiek krzyży czy ogrodzeń.




Wola Niżna

Historia:
Wolą Nizną nazwano część Woli Jaśliskiej, która pozostała po odłączeniu się w 1537 roku Woli Wyżnej. Obie te wsie stanowiły, jak to było już wyżej wspomniane jeden potok (razem z Rudawką Jaśliską) w kluczu należącym do biskupów przemyskich. Dzieliła się ona na pięć części:
'Gamratówka' leżała na granicy z Wolą Wyżną, 'Sołtysowo' było położone niżej (tutaj w okresie lokacji mieściła się siedziba sołtysa), koło szkoły połozona była 'Śliwkówka', na granicy z Posadą Jasliską mieściła się 'Handzelówka" (od nazwy potoku, który w tamtym miejscu uchodził do pobliskiej Jasiołki), oraz na północy leżało wzniesienie zwane 'Jibocz', które przechodziło w Wierszgórę.
W 1812 roku zbudowano tu cerkiew parafialna pod wezwaniem św. Mikołaja. Odpusty odbywały się w niej raz w roku, dnia 2 czerwca. W 1947 cerkiew stała się kościołem filialnym parafi w pobliskich Jaśliskach. Na początku lat osiemdziesiątych XIX wieku Wola Niżna liczyła około 540 mieszkańców. Jeszcze przed drugą wojną światową ziemie te należały do biskupstwa. Ich zarządca, mieszkający w Posadzie Jaśliskiej, przyjeżdżał tu raz na jakiś czas aby sprawdzać stan swych pól. Na samym początku drugiej wojny światowej polskie wojsko przygotowywało na terenie wsi zasdzkę, ale do poważnych walk nie doszło. Za czasów okupacji mieszkańcy przemycali na Słowację naftę, spirytus i sól, do kraju natomiast "importowali" cukier, zboże i skóry.
W roku 1945 zaczęły się wysiedlenia. Zaczęto wywozić łemków na wschód, poza tymi którzy przebywali w Ameryce (chociaż nawet ci musieli się przenieść dwa lata później...). Do opuszczonych zabudowań przenieśli się Polacy z Jaślisk i Posady (co ocaliło zabytkową zabudowę).

Dzisiaj:
Dzisiaj Wola Niżna ma 300 mieszkańców. Ślady historycznej zabudowy to obecnie kilka chat, pozostałości po częściach gospodarczych dawnych chałup oraz kilka spichleży. We wsi znajdują się dwa domy, zbudowane z kamienia, które powstały w okresie międzywojennym, a wznieśli je łemkowie, którzy powrócili z Ameryki. W centrum znajduje się dobrze zachowana cerkiew (wyżej wspomniana), murowana z kamienia, otynkowana i trójdzielna. Ikonostas jest częściowo rozebranu, a jego fragmenty znajdują się w muzeum w Sanoku. Obok cerkwi znajdują się ruiny kamiennej kaplicy z widoczną nad wejściem datą 1858. Oprócz tego znajduje się we wsi jeszcze jedna kaplica stojaca obok szkoły - wzniesiona w 1902 roku pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela. W Woli Niżnej znajdują się także dwa cmentarze: jeden na zachód od cerkwi, obok niej, a drugi ok. 300 m. na wschód od cerkwi.

Fot. M. Stawicki